Bugün bir ödeme aracı mı yoksa yatırım aracı mı diye tartıştığımız, ne şekilde vergilendirileceğini öngörmeye çalıştığımız kripto paraları ben “paradaki” ikinci büyük değişim olarak yorumluyorum.

Kıymetli Metallerden Banknotlara

Bugün anladığımız tanımıyla paranın, tam olarak ilk değişimi II. Dünya Savaşı sonrası 1944’te Bretton Woods Anlaşması ile gerçekleşmişti. Bunun öncesini düşünecek olursak insanoğlu paranın icadının ardından 17. Yüzyıla kadar (Çin’de 10. Yy’a kadar dayanıyor) kıymetli madenlerden yapılan sikkeleri para olarak kullanmaktaydı. Böyle bir durum bir takım taşıma ve saklama zorlukları doğursa da kur dediğimiz, farklı paralarının birbirleri karşısındaki fiyatı belirliydi. Avrupa’da 17. Yüzyılla birlikte kağıt paraya yani “banknota” geçiş başladı.

Bugün kağıt para anlamında kullandığımız banknot (banknote) kelimesini etimolojik olarak incelersek bancassurance + note kelimelerinden türediğini, banka güvencesi altında bir bono yani bir banka tarafından ihraç edilmiş kısa vadeli ve faiz ödemesiz bir borçlanma senedi olduğunu görüyoruz.

İşte paranın tarihinde karşımıza çıkan ilk köprü, kıymetli madenlerin para olarak kullanılmasından bir bankanın borçlanma senedinin kullanılmasına uzanmaktadır. Elbette bu geçiş bir anda olmadı. Öncelikle madenlerin doğrudan kullanımı terkedildi ve bu madenlere dayalı (altın ve gümüş standartları) banknotlar para olarak kullanılmaya başlandı. I. ve II. Dünya Savaşları nedeniyle oluşan finansal yük, birçok ülkenin altın rezervlerini eritince, 1944 yılında Bretton Woods anlaşması ile de banknotlar ve değerli madenler arasındaki köprü yıkılmış, ilk büyük değişim tamamlanmış oldu.

Bence bu tarih çizgisinde ikinci köprüye girmiş bulunuyoruz. Nasıl ki öncesinde altın ve diğer kıymetli madenler fiilen kullanılırken, önce banknotların dayanak varlığı olmuş ve sonrasında Bretton Woods sonrası dönemde paranın değeri tamamen itibari hale gelmiş, bugün de benzer bir değişimin arifesindeyiz. Bugün kimilerinin zengin olma umudu ile bir yatırım aracı gördüğü, kimilerinin geleceğin parası olarak düşündüğü kimilerinin ise bir balon olarak nitelendirdiği kripto paralar, benim düşünceme göre paradaki ikinci büyük değişim, hayatımızın her alanındaki dijital dönüşümün paraya yansıması olacak. Gün gelecek bu ikinci köprü de geçilecek ve kripto paraların hüküm sürdüğü dönem başlayacak.

Ne Zaman ve Hangi Kripto Paralar?

Tabi bu noktada insanın aklına iki soru geliyor. Ne zaman ve hangi kripto paralar daha değerli olacak? Bu iki sorunun da cevabı için çok çok çok erken olduğunu düşünüyorum. İlk geçişin yaşanması 17. Yüzyıldan 1944’e kadar sürmüş, elbette ki günümüz imkanları değişimleri de çok daha hızlı kılıyor. Ancak böyle köklü değişimler, alışkanlıklarda da kültürde de değişim gerektiriyor ve çok hızlı olmuyor. Bu nedenle henüz köprünün başında olduğumuzu düşünüyorum. Bugün her ne kadar ilk kripto para olan Bitcoin piyasayı domine etse de dünyanın çeşitli piyasalarında 20 bine yakın kripto para işlem görüyor ve buna her gün bir yenisi ekleniyor. Bu köprü aşıldığında kaç tanesi kalacak? Banknotların kullanılmaya başlandığı ilk yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri’nin süper güç olacağını ve ABD Doları’nın rezerv para haline geleceğini kimse öngöremezdi, (ki 1861 yılına kadar da ABD içinde tek bir para yoktu) bunu ABD’nin I. ve II. Dünya Savaşları’ndaki kazanımları belirledi. Kalanlar bugün bildiklerimiz, bugün işlem hacmi olarak diğerlerinden yüksek olanlar mı olacak yoksa yenileri mi? Hatta ve hatta bugün paralarına yani itibari borçlanma senetlerine güvendiğimiz bankalar (genel olarak merkez bankaları) kripto para çıkartacaklar mı, çıkartılarsa bu kriptolar piyasayı domine edebilecekler mi yoksa yeni kuşan, merkeziyetsiz finans (decentralized finance – DeFi) anlayışı ile bugün itibar sahibi olan bankalar köprünün sonunda olmayacaklar mı? Bütün bu sorular için Manga’dan Cevapsız Sorular şarkısı gelmesi gerekiyor zira gerçekten bize bu soruların cevabını zaman, bugünkü gençler ve hatta çocuklar, onların davranışları, tüketim alışlanlıkları, kültürleri verecek.

Bugün Ne Yapmak Lazım?

Peki madem köprü uzun, madem sonunda ne olduğu belli değil, bugün kripto paraları görmezden mi gelelim? Elbette hayır. Ancak bu kadar belirsizlik içinde kripto para yatırımlarını da yaparken tıpkı diğer varlık yatırımları gibi düşünmek gerektiğini düşünüyorum. Bir hisseye yatırım yaparken neye bakıyoruz? Şirketin durumu, konjonktür vs. O zaman bugün bir kripto varlığa yatırım yaparken de öncelikle projesi incelenip takip edilmeli, gelecek varsa ve bu potansiyel gerçekleşiyorsa değerlendirilebilir. Gerçek dünya ile ilişkisi düşünülmeli; ne kadar harcanabilir, yarın ne kadar harcanabilir olacak? Toplam arza dikkat edilmeli, ne de olsa fiyatı belirleyen iki unsur arz ve talep. Tüm bu unsurlar değerlendirildiğinde, riske atılabilir bir miktar paranın, bugünkü bilinmezliklerle bu piyasada değerlendirilebilir diye düşünüyorum. Ancak burada anahtar sözcük: riske atılabilir bir miktar para…